Recensie orgelconcert Urk 3 november 2007

Jaap van Gemeren schreef onderstaande recensie van het orgelconcert door Minne Veldman in de Bethelkerk te Urk op zaterdag 3 november 2007.

Minne Veldman verwent zijn publiek op het Meere-orgel van de Bethelkerk op Urk

Bij binnenkomst trekt het orgel, hooggeplaatst boven de houten broek, met z’n warme rood- en groentinten direct de aandacht. Daar komen we voor! En voor Minne Veldman natuurlijk. Het is nog rustig in de kerk. Gedempte stemmen klinken vanaf het orgel. Veldman? De koster loopt de techniek nog even na. Een beeldscherm staat voor de luisteraars klaar. Dat belooft wat!

Eerst het programmaboekje maar eens doorbladeren. Het ziet er professioneel en goed verzorgd uit. We vinden een uitgebreide toelichting van de te spelen stukken (ongetwijfeld door Veldman zelf geschreven). Dat is prettig, want nu kunnen we ons vooraf alvast inlezen in de dingen die gaan komen en achteraf kun je één en ander nog eens rustig nakijken. En het is nog leerzaam ook. Om 20.30 uur neemt Veldman het woord. Hij wijst ons kort op de inhoud van het programmaboekje en wenst ons een heel fijn concert toe. Tevens waarschuwt hij om niet in paniek te raken als halverwege het concert het beeld uitvalt. Dat is i.v.m. het wisselen van het bandje, zo verklaart hij. We zijn erop voorbereid!

Even later verschijnt het vertrouwde witte overhemd met zwart vestje in beeld. De registrant checkt de knoppen. We gaan van start!

Veldman start gedurfd met J.S. Bach, Praeludium en Fuga in G, BWV 541. Het stuk begint met een korte solo in de rechterhand. De linkerhand en het pedaal vallen even later in. De misslag in de eerste maat vergeten wij snel als Minne in een stevig tempo de prachtige Bachnoten over ons uitstort. Wat een ongelooflijk knap orgelwerk. Veldman kiest ervoor ook de fuga in dezelfde registratie te spelen: een vol plenum. Hij houdt het tempo goed vast. Het is een lust voor het oog en het oor en als het stuk, mooi opgebouwd naar het slot, afgelopen is, vind ik dat gewoon heel erg jammer! Heerlijke muziek! Bach zet alles weer lekker op een rijtje. Dank je, Minne Veldman, voor dit schitterende begin van je concert.

Gelukkig neemt Veldman vanavond rustig de tijd tussen de stukken. In Hoogeveen deed hij dat niet vorige maand en dat was jammer. Iets meer tijd ertussen geeft meer rust en gelegenheid om even wat te verwerken en klaar te gaan zitten voor het vervolg. Ja, sommigen van ons hebben dat nodig. Wat is het leuk om de organist op z’n handen te kunnen gluren. Je kunt af en toe zelfs de noten meelezen!

Daarna speelt hij G. Böhm, Choralpartita "Wer nur den lieben Gott lässt walten".
Veldman heeft hier prima de gelegenheid de verscheidene klanken van het orgel te demonstreren. Dat doet hij dan ook uitbundig. Hij speelt het rustig, beheerst. Bij de 2e variatie, gespeeld op het bovenklavier, ben ik onder de indruk van de schitterende klank van het orgel. In de snellere variaties voegt het scherm absoluut iets toe. Prachtig kunnen we de vingervlugheid en vaardige zettingen van Veldman bewonderen. Mooi! Even lijkt er een wat ontstemd register bij te zitten. Naar het eind toe zien we Veldman soms haast met zijn neus op de klavieren stuiteren. Geweldig!

Het volgende stuk heeft iets van een rondo. Het is van A. Vivaldi, het Allegro uit "Il Piacere", een vioolconcert.
Lichtvoetig, rijk versierd met tremolo’s die Veldman virtuoos speelt. De wat 'voze' registratie die hij kiest past hier uitstekend bij en geeft het stuk een heel bijzondere sfeer.

Als hij met dit stuk begint verraadt zijn lichaamstaal dat hij er zelf erg veel plezier in heeft: J.C. Kellner, Fantasia in g. Hij speelt het mild en doorzichtig. Halverwege het stuk horen we spannende, lange en in elkaar overlopende akkoorden voorbij komen. Het stuk doet denken aan een verhaal, een sprookje haast. Het eindigt zacht in g-klein. Een open eind in mijn beleving. Zou het goed aflopen?

Als Veldman inzet met het koraal van J. Zwart, Orgellied "Heer, blijf met mij" verbeeld ik me dat hij bidt: Blijf met mij, Heer. Ik bid mee. Bij de 3e variatie weer dat prachtige kwetsbare geluid. Het is doodstil in de zaal. Veldman maakt iets los bij me met dit stuk. Hij speelt het zo doorleefd en fragiel. Prachtig gedaan.

Ik ben erg benieuwd naar het volgende stuk: F. Mendelssohn- Bartholdy, Sonate 1 in f, opus 65.1.
Met het Allegro moderato e serioso zet Veldman direct de toon: hij staat er ver boven. De volle akkoorden denderen fortissimo door de kerk en afwisselend horen we de melodie gespeeld met dan weer de linkerhand, dan weer rechts, dan weer pedaal. Boeiende muziek die je als het ware een stukje van de bank optilt! Het koraal met dat nasale tongwerk is steeds een prachtig rustpunt. Veldman legt mooie accenten en werkt in een stevig onvermoeibaar tempo door naar het slot van het 1ste deel. Virtuoos!
In het Adagio lijkt Veldman de sfeer even kwijt te zijn, maar bij het Andante Recit neemt hij ons weer mee naar het formidabele slotdeel: Allegro assai vivace. Heerlijk dat stevige pedaal eronder. Zeer mooi en knap gespeeld. Wat een vuur! Wat een passie!

Tijdens J. Zwart, Orgelkoraal "Morgenglans der eeuwigheid" moeten we het beeld helaas missen. Hoewel, ’t is net of je zonder beeld meer hoort… Bespeuren wij een ontstemd register? Het lijkt er wel op. Veldman speelt heel verstild. En zo eindigt hij ook. Weldadige rust na al dat 'Mendelssohngeweld'.

Dat in de toelichting staat dat de muziek van Lefébure-Wely niet altijd serieus genomen werd verbaast me niet. Naast mij in de bank zit een kennis die met zijn hand het draaien aan het wiel van een draaiorgel nabootst… Ik bedoel maar! Het kan niet anders of je mondhoeken gaan wat omhoog als je L.J.A. Lefébure-Wély, Sortie in Bes hoort. Als Veldman halverwege is zien we hem en zijn registrant ineens weer! Veldman grijpt diep in de akkoorden en heeft er duidelijk veel lol in. Een vrolijk stuk muziek met verrassende wendingen en mooie melodielijnen.

Met de strijkers van het orgel zet Veldman met H. Andriessen, Premier Choral een mooie Franse sfeer neer. Een lastig stuk, ook voor de registrant. Veldman speelt het trefzeker. Overtuigd. Als de registratie voller wordt is het moeilijker de Franse sfeer vast te houden.

Dan horen we M. Reger, "Nun freut euch, lieben Christen gmein". De lichte registratie op het bovenklavier en het tongwerk op het onderklavier waar de melodie wordt gespeeld zorgen samen voor een oorstrelend kunststukje. Jammer voor Veldman en zijn Reger, maar hij is hier nu echt in het nadeel, want ik zit te popelen om Monnikendam te horen. Schiet op!

De kijkers krijgen even een zichtbaar overlegmoment tussen de organist en de registrant voorgeschoteld. Op de lessenaar staat M. Monnikendam, Toccata II. Veldman wijst iets aan op de muziek. Waar zou dit over gaan? Vertel het ons Minne!
Veldman trakteert het publiek op een virtuoze pedaalsolo. Dit moderne werk klinkt op dit orgel stevig, overtuigd en boeit me tot het eind. En ja, even zag ik de arm van Veldman omhoog gaan en weer neerkomen. Net Feike! Hij zit er echt helemaal in. Het slotakkoord, een geweldige dissonant, speelt Veldman met veel gevoel voor drama. Hij duwt het akkoord als het ware van hem weg en sluit af. Jammer. Klaar. Afgelopen. Uit.

Veldman begint met Psalm 85 vers 3 en 4 in de stijl van Jan Zwart. Hij bouwt de psalm op naar een inspirerende uitbarsting van lijnen en thema’s. Maar als het koraal wordt ingezet wil je eigenlijk alleen maar gaan staan en enthousiast inzetten. Meezingen, uit volle borst, dat willen we! Aan het eind lijkt het even of Veldman wat moet zoeken naar een slot en was een ander slotakkoord misschien passender geweest.
Veldman heeft de kleine groep luisteraars (Urk waar was je!) 1,5 uur muzikaal genieten gegeven. Het gevarieerde programma zorgde ervoor dat we een kijkje in de boeiende ontwikkeling van de muziek van Bach tot nu te horen kregen. Leuk en leerzaam!

Toen we na afloop buiten nog even stonden na te praten kwam er een jongeman op ons af. "Wat is er vanavond te doen in de kerk?" vroeg hij. We vertelden hem dat Minne Veldman een prachtig concert had gegeven. "O," zei hij, "is het al afgelopen dan?" "Helaas," zeiden wij, waarop zijn reactie was: "Dat heb ik dan weer gemist."

Inderdaad!

Recensies