Online-orgelconcert 11 juni 2021 in Grote Kerk Dordrecht

Kijk en luister op vrijdagavond 11 juni 2021 vanaf 20.00 uur naar het online-orgelconcert van Minne Veldman op het Kam-orgel (1859) in de Grote Kerk te Dordrecht.

Klik hier voor het programma.

Klik hier voor de digitale collecte.

Click here to donate from other countries (PayPal).

Deze week is de 'Dordtse Dom' afgehuurd: de Grote of Onze Lieve Vrouwekerk in Dordrecht. Het wekelijkse online-orgelconcert wordt op vrijdag 11 juni gegeven op het machtige orgel dat Willem Hendrik Kam in 1859 bouwde voor deze kerk met zijn immense akoestiek. Vorig jaar stond er al een concert gepland op deze locatie. Als gevolg van de coronacrisis werd dat concert verplaatst naar dit jaar. Maar omdat het ook nu om dezelfde reden niet door kon gaan, hebben we gemeend het concert online te moeten organiseren. Gezien de forse huurprijs voor de kerk is dat een ambitieuze zet. De kosten voor deze editie zijn hoger dan alle voorgaande online-orgelconcerten. Een deel van de kerkhuur wordt betaald door enkele welwillende sponsoren, waarvoor hartelijk dank. De rest hopen we te kunnen betalen uit de opbrengsten van de digitale collecte. Tot nu toe zijn alle online-orgelconcerten ook financieel gezien warm gedragen door een trouwe groep luisteraars/kijkers. Daar zijn we heel dankbaar voor en dat geeft ons het vertrouwen om ook dit concert aan te durven. Het is in elk geval iets om erg naar uit te kijken. Vanwege de geweldige locatie met zijn grandioze orgel, maar ook vanwege het programma.

Extra bijzonder voor dit concert is de opnamekwaliteit. Alle concerten zijn tot nu toe in eigen beheer opgenomen met een Zoom-recorder. Voor dit concert wordt de audio-opname echter verzorgd door Orgelmakerij Noorlander met hoogwaardige, professionele opname-apparatuur. En denk erom dat dit te horen is!

Het concert opent met de bekende Hymne over Psalm 138 van Feike Asma. Asma heeft vroeger veel op het Dordtse orgel gespeeld en zijn '138' klinkt er fantastisch. Het begint ingetogen met zachte fluiten, om met diverse grondstemmen geleidelijk toe te werken naar de canon met de Cornet van het rugwerk als uitkomende stem. Daarna volgt een herhaling van de inleiding, maar nu met een groot crescendo, waarin er opnieuw een canon klinkt, maar nu met het volle werk en met de melodie in het pedaal. Met een echte Asma-finale komen we onherroepelijk uit op een juichend koraal met het volle, stoere orgel.

Op 4 juni 1841 voltooide Felix Mendelssohn Bartholdy zijn Variations Sérieuses, opus 54: een thema in d-mineur met 17 variaties voor piano solo. Het werk is geschreven als onderdeel van een campagne om geld in te zamelen voor de realisatie van een groot bronzen standbeeld van Ludwig van Beethoven in diens geboortestad Bonn. Uitgever Pietro Mechetti vroeg Mendelssohn om een bijdrage te leveren aan een 'Beethoven Album', uitgegeven in januari 1842, waarin ook composities werden gepubliceerd van Liszt, Chopin, Moscheles en anderen, waarvan de opbrengst bestemd zou zijn voor het Beethoven-monument. Mendelssohn schreef drie sets pianovariaties, maar alleen dit variatiewerk werd tijdens zijn leven gepubliceerd. Het is een heel afwisselend en regelmatig ook zeer virtuoos werk. Reitze Smits tekende voor een prachtige orgeltranscriptie, het Dordtse Kam-orgel op het lijf geschreven. Zoals altijd levert ook deze reeks variaties een uitgelezen mogelijkheid om een grote hoeveelheid klankkleuren te demonstreren. En die zijn stuk voor stuk om te smullen in Dordrecht!

Van de Duits-romanticus Sigfrid Karg-Elert horen we een deel uit zijn beroemde Choral-Improvisationen, opus 65. Het is het ingetogen De Profundis, 'uit de diepte', naar de bekende woorden uit Psalm 130: "Aus tiefer Not schrei ich zu dir", geschreven rond 1910. De indrukwekkende melodie klinkt iets verscholen met donkere klanken in de tenor, met daartegenover een expressieve tegenstem in de sopraan met afwisselend de Dulciaan en de Prestant van het rugwerk. In het openingsmotief van de Dulciaan herkennen we een kenmerkende stijlfiguur, een seufzer (verzuchting), dat is een dalend motief dat smart en lijden uitdrukt. Elke regel wordt als een soort echo herhaald op het bovenwerk in een gesloten zwelkast.

Hoofdgerecht in dit programma is de integrale '5ème Sonate en ut mineur, opus 80' van de Franse componist Alexandre Guilmant. Hij schreef 8 uitgebreide orgelsonates, vergelijkbaar met de Frans-romantische orgelsymfonie. De eerste en de vijfde zijn daarvan de bekendste, wat in beide gevallen voornamelijk te danken is aan het spectaculaire slotdeel. Sonate 5 valt gelijk met de deur in huis met een zeer overrompelende opening. Het eerste deel kreeg als veelzeggend opschrift: Allegro appassionato. Dat wil zeggen: snel en hartstochtelijk. Wel, de muziek klinkt zeker hartstochtelijk, op een orgel dat hartstochtelijk wil klinken, uitgevoerd door een organist die graag hartstochtelijk wil spelen. Als dat geen belevenis is! Guilmant zet je gelijk op het puntje van de stoel. Dit eerste deel is een echte klassieke sonatevorm met een groots hoofdthema en een veel milder, contrasterend tweede thema. Beide worden vakkundig uitgewerkt, waarbij het orgel zijn volbloed romantische karakter doet kennen. Na deze hemelbestormende opening komen we geheel tot rust in het anders, maar even indrukwekkende Adagio. We horen prachtige melodielijnen en de mooiste harmonieën, gespeeld met een keur aan fraaie 8-voets registers op de diverse klavieren. Heel fraai is ook de afsluiting met Violon 16' solo in het pedaal. Feestelijk en vurig klinkt daarop het Scherzo als centrale deel van de sonate. Opvallend is een fragment met de twinkelende fluiten 8' en 2' op het hoofdwerk, waarna groots en vurig afgesloten wordt. Voordat de finale inzet, komt Guilmant, in navolging van Beethoven in zijn negende symfonie en Franck in zijn Grande Pièce Symphonique, met een 'Récapitulation des thèmes précédents': een samenvatting van het tot nu toe gebruikte thematisch materiaal. Hij noemt dit deel 'Recitativo', vertelling. Daarna is het tijd voor het beroemde finaledeel: 'Choral et Fugue'. Na een eenvoudige, maar prachtige koraalmelodie en -harmonisatie volgt een levendig fugathema. Beide worden afwisselend op z'n fraaist gepresenteerd en komen natuurlijk ook vakkundig tegelijkertijd tot klinken. We horen allerlei verrassende invalshoeken met solostemmen hier en daar en een zeer spectaculaire opbouw naar het volle werk, waarna koraal en fugathema nog eenmaal adembenemend door de zeer akoestische gewelven galmen, waarbij het uiterste wordt gevraagd van orgel en bespeler. Een overdonderende apotheose!

Tot besluit van dit enerverende programma speelt Minne Veldman van eigen hand Inleiding, Variaties en Finale over Psalm 99, in 2015 gecomponeerd voor het Orgelfeest in de Grote of Sint Bavokerk te Haarlem en uitgegeven in deel 22 van de bladmuziekserie Koraalbewerkingen. In dit werk zijn hier en daar Franse laat-romantische invloeden te bespeuren die doen denken aan flarden van Vierne en Dupré. Groots klinkt in de Finale een toccata met de psalmmelodie in het pedaal, gespeeld met de stoere tongwerken van het Kam-orgel. Het werk eindigt in een stralend A-majeur.

Video